χέρι

Грчки

Етимологија

Од средновековниот грчки јазик χέρι < старогрчкиот збор χείρ („рака“).

Изговор

• МФΑ-gr: /ˈçe.ɾi/
• Поделба по слогови: χέ‧ρι

Именка

χέρι именка од среден род (множина: χέρια)

1. рака (Секој од горните екстремитети на човечкото тело, од рамо до врвовите на прстите).

   Σήκωσε το χέρι ψηλά.

   Ја крена раката високо.

2. дланка, шака (Конкретно, делот од зглобот до врвовите на прстите).

   Το χέρι μου είναι μεγάλο.

   Мојата дланка е голема.

3. шепа -Предните екстремитети на некои животни.

   Το λιοντάρι χρησιμοποίησε το χέρι του.

   Лавот ја искористи својата предна шепа.

4. прегратка- преносно значење од како дрежење во раце

   Πάρε το παιδί στα χέρια σου.

   Земи го детето во твојата прегратка.

5. [[[работна рака]], [работник]], - преносно значење

   Χρειαζόμαστε κι άλλα χέρια για να τελειώνουμε μια ώρα αρχύτερα.

   Ни требаат уште работни раце за да завршиме што е можно побрзо.

6. рачка, дршка

   Το χέρι του ποτηριού έσπασε.

   Рачката на чашата се скрши.

Деклинација

Падеж	Еднина (среден род)	Множина (среден род)
Номинатив	χέρι	χέρια
Генитив	χεριού	χεριών
Акузатив	χέρι	χέρια
Вокатив	χέρι	χέρια

Сродни поими

• χείρα (им.) — рака (формално, во бирократски или црковен јазик)
• ξερό (им.) — сува/осакатена рака (погрдно)
• κουλό (им.) — куца/саката рака (лаички/вулгарно)

Изрази

• αλλάζει χέρια (фраза) — менува раце (се менува сопственост).
• ανοίγω τον λάκκο μου με τα ίδια μου τα χέρια (фраза) — си ја отворам јамата со свои раце (си нанесувам штета, си копам гроб).
• ανοίγω τον τάφο μου με τα ίδια μου τα χέρια (фраза) — си го отворам гробот со свои раце (си нанесувам штета).
• απλώνω χέρι / απλώνω το χέρι (фраза) — подавам рака (помагам; или посегнувам по нешто/некого).
• από δεύτερο χέρι (фраза) — од втора рака (не е ново; од посредник).
• από πρώτο χέρι (фраза) — од прва рака (директно од изворот, од извор).
• από χέρι σε χέρι (фраза) — од рака на рака (се предава).
• αφήνω το τιμόνι απ' τα χέρια μου (фраза) — го испуштам воланот од раце (ја губам контролата).
• βάζω χέρι (фраза) — ставам рака (крадам; или земам дел, присвојувам).
• βάζω βαθιά το χέρι στην τσέπη (фраза) — ставам длабоко рака во џебот (трошам многу пари, плаќам скапо).
• βάζω τα χεράκια μου και βγάζω τα ματάκια μου (фраза) — си ги ставам рачињата и си ги вадам очињата (си нанесувам штета поради невнимание/глупост).
• βάζω στο χέρι κάποιον/κάτι (фраза) — ставам некого/нешто во рака (го фаќам; го обезбедувам, го зграпчувам).
• βάζω το χέρι μου / βάζω και εγώ το χέρι μου (фраза) — ставам рака (помагам во работата, учествувам).
• βάζω το χέρι μου στο ευαγγέλιο / βάζω το χέρι μου στη φωτιά (фраза) — ставам рака на евангелие/во оган (се колнам, потврдувам со заклетва).
• βάζω το χέρι στην καρδιά (фраза) — ставам рака на срце (искрен сум).
• βάζω χέρι στο γλυκό (фраза) — ставам рака во благото (се обидувам да земам нешто; присвојувам).
• βάλε ένα χεράκι / βάλε ένα χέρι (фраза) — стави раче/рака (помогни малку).
• βαρύ χέρι (фраза) — тешка рака (казнувам строго; или имам лоша среќа/влијание).
• βαστάνε τα χέρια μου (фраза) — ми држат рацете (имам сила, можам да се справам).
• βάφω τα χέρια μου με αίμα (фраза) — ги бојадисувам рацете со крв (станувам убиец, се валкам со крв).
• βγαίνει το χέρι μου (фраза) — ми излегува раката (се повредувам, ја дислоцирам раката).
• βουτάω τα χέρια μου στο αίμα (фраза) — ги потопувам рацете во крв (учествувам во крвави дела, станувам убиец).
• βρήκε το χέρι του (фраза) — си ја најде раката (си ја најде работата или местото, стана вешт во нешто).
• γεια στα χέρια σου! (фраза) — здравје на твоите раце! (пофалба за добра работа).
• γίνομαι μπαλάκι στα χέρια κάποιου (фраза) — станувам топче во нечии раце (ме контролираат, сум нечија марионета).
• γλιτώνω από τα χέρια κάποιου (фраза) — се спасувам од нечии раце (избегнувам контрола/опасност).
• δε βάζει το χέρι στην τσέπη (фраза) — не става рака во џебот (скржав е, не плаќа).
• δε μου κοβόταν καλύτερα το χέρι (фраза) — подобро да ми се пресечеше раката (се каам за нешто лошо што сум направил, изразувам длабоко жалење).
• δεν πιάνει βιβλίο στο χέρι του (фраза) — не фаќа книга во рака (не чита, не учи).
• δένω τα χέρια κάποιου (фраза) — ги врзувам нечии раце (го оневозможувам да дејствува, го ограничувам).
• δεύτερο χέρι (фраза) — втора рака (не е нов предмет).
• δίνω τα χέρια (фраза) — си даваме раце (се договараме, се помируваме).
• δίνω στο χέρι / παίρνω στο χέρι (фраза) — давам во рака / земам во рака (давам/земам поткуп, мито).
• είναι στο χέρι κάποιου (фраζα) — е во нечии раце (зависи од некого, е во нечија надлежност).
• (είναι) το δεξί χέρι κάποιου (фраза) — е нечија десна рака (е нечиј најдобар помошник, заменик).
• είναι του χεριού μου (фраза) — е од моја рака (е по мерка, ми одговара, сум вешт за тоа).
• είναι φτιαγμένο στο χέρι (фраза) — е направено со рака (рачно изработено).
• ελαφρύ χέρι (фраза) — лесна рака (успешен во работата; или не казнува строго).
• έμεινα με το πουλί/πούτσο/καυλί στο χέρι (фраза) — останав со нешто во рака (не успеав, останав измамен, извисив).
• ένα χέρι ξύλο / ένα γερό χέρι ξύλο (фраза) — една рака ќотек (многу ќотек).
• έρχομαι στα χέρια / πιάνομαι στα χέρια (фраза) — доаѓаме до раце (почнуваме да се тепаме, се фаќаме за гуша).
• έχω καθαρά χέρια (фраза) — имам чисти раце (не сум вмешан во нелегални работи, не сум корумпиран).
• έχω εμπιστοσύνη στα χέρια μου (фраза) — имам доверба во моите раце (сигурен сум во мојата вештина).
• έχω μόνο δύο χέρια (фраза) — имам само две раце (не можам да направам сè, не можам да постигнам).
• έχω το μέλι στο χέρι (фраза) — го имам медот во рака (имам лесна работа, лесно ми оди).
• έχω το πάνω χέρι (фраза) — го имам горното рамо (имам предност, јас контролирам, доминирам).
• ζεστάθηκε το χέρι του (фраза) — му се загреа раката (почна да троши многу, стана дарежлив).
• ζητάω το χέρι / ζητώ την χείρα (фраза) — ја барам раката (барам брак, ја просам).
• η επιστήμη σηκώνει ψηλά τα χέρια (фраза) — науката ги крева рацете високо (науката е немоќна, нема решение).
• η κατάσταση ξεφεύγει απ' τα χέρια μου (фраза) — ситуацијата ми бега од раце (ја губам контролата).
• κάθομαι με σταυρωμένα τα χέρια (фраза) — седам со скрстени раце (не правам ништо, бездејствувам).
• και με τα δυο χέρια (фраза) — и со двете раце (целосно се согласувам, поддржувам).
• κάλλιο πέντε και στο χέρι, παρά δέκα και καρτέρει (поговорка) — подобро пет во рака, отколку десет и чекај (подобро малку, но сигурно; подобар е врабец во рака отколку сокол на гранка).
• καμένος από χέρι / χαμένος από χέρι (фраза) — изгорен од рака / изгубен од рака (несреќен од раѓање, осуден на неуспех).
• κατάσχεση στα χέρια τρίτου (фраза) — заплена во рацете на трето лице (правен термин).
• κάνω ό,τι περνά(ει) από το χέρι μου (фраза) — правам сè што ми е во рака (правам сè што можам, сè што е во моја моќ).
• κάτω τα χέρια! (фраза) — долу рацете! (не допирај, не чепкај).
• κόβω τα χέρια κάποιου / σπάω τα χέρια κάποιου (фраза) — ги сечам/кршам нечии раце (го спречувам да дејствува, го оневозможувам).
• κοντά τα χέρια σου! (фраза) — блиску рацете! (не допирај, внимавај).
• κούνα τα χέρια σου! (фраза) — мрдај со рацете! (работи!).
• κρατάνε τα χέρια μου (фраза) — ми држат рацете (можам да се справам, имам сила/вештина).
• κρατώ στα χέρια μου την τύχη κάποιου (фраза) — ја држам во рацете судбината на некого (го контролирам, решавам за него).
• κρύα χέρια, ζεστή καρδιά (фраза) — ладни раце, топло срце (верување).
• λερώνω τα χέρια μου / έχω λερωμένα τα χέρια μου (фраза) — си ги валкам рацете (се вмешувам во нечисти/корумпирани работи).
• λερώνω τα χέρια μου με αίμα (фраза) — си ги валкам рацете со крв (убивам).
• λύνω τα χέρια (фраза) — ги одврзувам рацете (давам слобода за дејствување).
• μακρύ χέρι (фраза) — долга рака (имам силно влијание, голема моќ).
• με άδεια χέρια (фраза) — со празни раце (без ништо, без подароци).
• με γεμάτα χέρια (фраза) — со полни раце (со многу подароци, награди).
• με κατεβασμένα χέρια (фраза) — со спуштени раце (предадено, без волја за борба).
• με μια βαλίτσα στο χέρι (фраза) — со куфер во рака (подготвен за заминување, привремено).
• με ξένα χέρια φίδια δεν πιάνονται (поговорка) — со туѓи раце змии не се фаќаат (мора да се потрудиш сам за тешка работа).
• με τα λεφτά στο χέρι (фраза) — со пари во рака (веднаш плаќам, во готово).
• με τα ίδια μου τα χέρια (фраза) — со моите сопствени раце (самостојно).
• με τα χεράκια της/του (фраза) — со нејзините/неговите рачиња (направи нешто сам, со многу труд - често со нежност/иронија).
• (με) το καλό το χέρι (фраза) — со добра рака (со добра намера, среќно).
• με το κλειδί στο χέρι (фраза) — со клуч во рака (купувам нешто веднаш за користење, комплетно завршено).
• με το σταυρό στο χέρι (фраза) — со крст во рака (се колнам, сведочам).
• με το χέρι στην καρδιά (фраза) — со рака на срце (искрено).
• (με) το χέρι της καρδιάς (фраза) — со рака на срцето (од срце, со добра волја).
• μετριούνται/είναι μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού (фраза) — се бројат на прсти од една рака (многу се малку).
• με τρώει το χέρι μου (фраза) — ме чеша раката (ќе добијам пари или ќе тепам).
• με χέρια και με πόδια (фраза) — со раце и со нозе (со сите сили, многу енергично).
• μου κόπηκαν τα χέρια (фраза) — ми се пресекоа рацете (се разочарав, изгубив волја, се обесхрабрив).
• ν' αγιάσει το χέρι κάποιου (фраза) — да се освети раката на некого (пофалба за добра работа).
• να μου κοπεί το χέρι / να μου κοπούν τα χέρια (фраза) — да ми се пресече раката (се заколнувам дека нешто нема да се случи).
• ο Θεός να βάλει το χέρι του (фраза) — Господ да си стави рака (Господ да помогне).
• όλα τα δάχτυλα του χεριού δεν είναι ίδια/ίσα (поговорка) — сите прсти на раката не се исти (сите луѓе не се исти).
• όσο περνάει από το χέρι μου (фраза) — колку што ми е во рака (колку што можам).
• παίρνω/αρπάζω μέσα απ' τα χέρια (фраза) — земам/грабам од раце (одземам, крадам).
• παίρνω (κάποιον) από το χέρι (фраза) — земам некого за рака (водам, помагам).
• παίρνω τον νόμο στα χέρια μου (фраза) — го земам законот во моите раце (сам преземам правда, спроведувам лична одмазда).
• πέφτω στα χέρια κάποιου (фраза) — паѓам во нечии раце (сум под нечија контрола, завршувам кај некого).
• πιάνουν τα χέρια μου (фраза) — ме фаќаат рацете (вешт сум, можам да работам).
• πιάνω το τιμόνι στα χέρια μου (фраза) — го фаќам воланот во раце (ја преземам контролата).
• πιάστηκε το χέρι μου (фраза) — ми се фати раката (ми се умори раката од пишување/работа).
• πρώτο χέρι (фраза) — прва рака (од изворот, оригинално).
• σε άσχημα χέρια / σε κακά χέρια (фраза) — во лоши раце (не е безбедно).
• σε καλά χέρια / σε σίγουρα χέρια (фраза) — во добри/сигурни раце (безбедно е).
• σε ξένα χέρια (фраза) — во туѓи раце (под туѓа контрола).
• σηκώνω στα χέρια κάποιον (фраза) — кревам некого во раце (славам некого, му оддавам почит).
• σηκώνω τα χέρια (ψηλά) (фраза) — ги кревам рацете (предавање).
• σηκώνω χέρι (фраза) — кревам рака (удирам некого; или гласам).
• στα χέρια του Θεού (фраза) — во рацете на Бога (неговата судбина).
• στέκομαι/στηρίζομαι στα χέρια μου (фраза) — стојам/се потпирам на моите раце (самостојно, независно).
• σφίγγω το χέρι / σφίγγουμε τα χέρια (фраза) — стискам рака / си стискаме раце (се поздравувам, се договарам).
• σφιχτό χέρι (фраза) — стисната рака (скржавост).
• τα θέλει όλα στα χέρια/στο χέρι (фраза) — сака сè во раце/во рака (сака сè да контролира).
• τα 'παμε ένα χέρι/χεράκι (фраза) — се договоривме (кратко разговаравме, набрзина).
• τα χέρια του στάζουν αίμα (фраза) — рацете му капат крв (тој е убиец).
• τελευταίο χέρι (фраза) — последна рака/слој (на боја, напр.).
• το γουδί το γουδοχέρι και τον κόπανο στο χέρι (фраза) — (целосна контрола, или да имаш сè што ти треба).
• το καλό το χέρι (фраза) — добрата рака (среќна рака, дарежливост).
• το μακρύ χέρι του νόμου (фраза) — долгата рака на законот (влијанието на законот).
• το 'να χέρι νίβει τ' άλλο και τα δυο το πρόσωπο (поговорка) — едната рака ја мие другата, а двете го мијат лицето (соработка, взаемна помош).
• το τελευταίο χέρι (фраза) — последната рака/слој.
• τρίβω τα χέρια μου (фраза) — ги тријам рацете (се радувам, триумфирам).
• τρύπιο χέρι (фраза) — дупната рака (трошам многу пари, лесно ми истекуваат парите).
• υψώνω τα χέρια στο Θεό (фраза) — ги кревам рацете кон Бога (молам, барам помош).
• χάνω/ξεφεύγει μέσα από τα χέρια μου (фраза) — губам/бега низ раце (ја губам контролата, не можам да го задржам).
• χεράκι χεράκι (фраза) — раче за раче (близу, во интимна близина).
• χέρι αλφάδι (фраза) — рака-нивелир (многу прецизна рака, вешт).
• χέρια βοήθειας (фраза) — раце за помош (давам поддршка).
• χέρι με χέρι / χέρι χέρι / χέρι χεράκι (фраза) — рака со рака / рака за рака (во близина; директно; заедно).
• χέρι που δεν μπορείς να το δαγκώσεις, φίλησέ/φίλα το (поговорка) — рака што не можеш да ја гризнеш, бакни ја (покори се пред посилниот, прифати ја ситуацијата).
• χρυσά χέρια (фраза) — златни раце (многу вешт, умешен).
• ψηλά τα χέρια! (фраза) — високо рацете! (предавање).

Изведени поими

• χεράκι (им.) — раче, мала рака (деминутив).
• χερακώνω (гл.) — зграпчувам, фаќам со раце.
• χεριά (им.) — удар со рака.
• χεριάζω (гл.) — допирам/чепкам со рака.
• χερικό (прид.) — рачен, поврзан со рака (работен со рака).
• χερούκλα (им.) — голема, гломазна рака (аугментатив).
• χερουλάς (им.) — човек со големи раце.
• χερούλι (им.) — рачка, држач.
• χεροβολιά (им.) — грст, рака полна.
• χειρίζομαι (гл.) — ракувам, управувам, оперирам.
• χειριστήριο (им.) — контролер, рачка за управување.
• καταχεριάζω (гл.) — удирам, тепам со рака.
• απλόχερος (прид.) — широкоград, дарежлив.
• σφιχτοχέρης (прид.) — скржав, стиснат.
• μακρυχέρης (прид.) — со долги раце (моќен, со влијание).
• υποχείριο (им.) — подлога, пион, нешто/некој што е контролиран.
• χειροκροτώ (гл.) — ракоплескам, плескам со раце.
• εγχειρίδιο (им.) — прирачник, упатство.
• αυτόχειρας (им.) — самоубиец.
• ιδιόχειρος (прид.) — со своја рака, со свој ракопис.
• μονόχειρας (им.) — еднорак човек.
• εργόχειρο (им.) — рачна изработка, ракотворба.
• δεξιόχειρας (им.) — деснак.
• αριστερόχειρας (им.) — левак.

ΧΕΡΙ